W ostatnim czasie media obiegły głośne nagłówki, że „rozwód w pandemii może być nieważny”. Jak sprawa wygląda z punktu widzenia prawnego? Czy wszystkie rozwody udzielone w trakcie pandemii covid-19 są nieważne?

Wszystko zaczęło się od Uchwały Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2023 r., sygn. III CZP 32/23. Zgodnie z jej tezą:

„W sprawach o rozwód, zarówno niezakończonych do 3 lipca 2021 r., jak i wszczętych w okresie od 3 lipca 2021 r. do 14 kwietnia 2023 r., sąd pierwszej instancji orzeka w składzie jednego sędziego, chyba że prezes sądu zarządził rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów. W razie rozpoznania takiej sprawy w składzie jednego sędziego i dwóch ławników zachodzi nieważność postępowania (art. 379 pkt 4 KPC).” 

Czego dotyczy uchwała Sądu Najwyższego?

Zgodnie z art. 47 § 2 KPC zasadą jest, że w sprawach o rozwód skład sądu jest trzyosobowy. W sprawie orzeka jeden sędzia i dwóch ławników.

Pandemia COVID-19 wprowadziła szereg obostrzeń i czasowych zmian do KPC. Jedno z ograniczeń dotyczyło składów, w jakich sąd powinien rozpoznawać sprawy. Zgodnie z art. 15zzs(1) tak zwanej ustawy covidowej, w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, w sprawach rozpoznawanych według przepisów KPC, w pierwszej i drugiej instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego. Prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów.

Powyższy przepis obowiązywał w okresie od 3 lipca 2021 r. do 14 kwietnia 2023 r. Problem, o którym mowa w uchwale SN dotyczy spraw, które toczyły się w sądzie w tym okresie. Ustawa covidowa wprowadziła szczególny i przejściowy jednoosobowy skład sądu w miejsce dotychczasowego składu trzyosobowego. We wskazanym okresie w sprawie o rozwód sąd powinien orzekać bez ławników.

Jakie praktyczne znaczenie ma treść uchwały Sądu Najwyższego?

W komentowanej uchwale SN wyraźnie wskazał, że nieprawidłowy skład sądu orzekający w sprawach o rozwód jest podstawą nieważności postępowania. Zatem, jeżeli w sprawie o rozwód w trakcie pandemii sąd orzekał w składzie trzyosobowym, a nie w składzie jednoosobowym, to istnieją podstawy do stwierdzenia nieważności wyroku orzekającego rozwód.

Czy uchwała oznacza, że rozwód orzeczony w pandemii automatycznie jest nieważny?

W gąszczu zawiłości rozważań prawnych można odnieść wrażenie, że uchwała SN unieważnia rozwody udzielone w trakcie pandemii. Nie jest to prawdą. Nieważność postępowania musi zostać stwierdzona przez sąd. Sąd Najwyższy we wskazanej uchwale potwierdził jedynie, że niewłaściwy skład sądu może stanowić przesłankę nieważności postępowania. Jednak, aby doprowadzić do nieważności osoba zainteresowana musi złożyć stosowny wniosek do sądu.

Stwierdzenia nieważności prawomocnego wyroku można domagać się w nowym postępowaniu. Jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona, to strona postępowania może żądać wznowienia tego postępowania.

UWAGA! Od wyroku orzekającego rozwód skarga o wznowienie jest niedopuszczalna, jeżeli choćby jedna ze stron zawarła po jego uprawomocnieniu się nowy związek małżeński.

Należy podkreślić, że skarga o wznowienie postępowania wymaga zachowania szczegółowych warunków formalnych. Skargę można wnieść w terminie trzech miesięcy od dowiedzenia się o podstawie wznowienia. Przygotowanie wniosku wymaga szczegółowej analizy sprawy oraz warunków formalnych. Braki skargi, niewłaściwie sformułowane wnioski i zakres zaskarżenia mogą spowodować jej nieuwzględnienie. Warto skorzystać z pomocy adwokata, który prawidłowo sporządzi skargę o wznowienie postępowania.

Co ze sprawami o rozwód, w których wyrok został wydany po 15 kwietnia 2023 r.?

Uchwała SN dotyczy spraw niezakończonych do 3 lipca 2021 r., jak i wszczętych w okresie od 3 lipca 2021 r. do 14 kwietnia 2023 r. W późniejszym okresie od 15 kwietnia 2023 r. obowiązywała już znowelizowana treść art. 15zzs(1), zgodnie z którą „sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego, z wyjątkiem spraw rozpoznawanych w składzie jednego sędziego i dwóch ławników”.  Uchwała SN nie dotyczy zatem spraw o rozwód, które zostały wszczęte po dniu 15 kwietnia 2023 r.

Co jednak ze sprawami, które rozpoczęły się w sądzie przed 15 kwietnia 2023 r., ale nie zakończyły się do tego dnia? W jakim składzie wówczas powinien orzekać sąd w sprawie o rozwód?

Uchwała SN skłania do wniosku, że każda ze spraw o rozwód, która toczyła się w okresie pandemii wymaga szczególnej analizy. Wielość nowelizacji ustawy covidowej powoduje, że każdorazowo powinno się zweryfikować przepisy przejściowe. Zmiany do ustawy miały różną datę wejścia w życie. Ustawy nowelizujące wskazują, jak należy podchodzić do spraw wszczętych, a niezakończonych w okresach pomiędzy kolejnymi nowelizacjami.

Kancelaria Gaweł Adwokaci świadczy pomoc w zakresie prawa rodzinnego. Pomożemy przeanalizować sprawę oraz wyjaśnimy zawiłości związane z przepisami przejściowymi ustawy covidowej. Zespół naszych adwokatów pozostaje do Państwa dyspozycji.

Gaweł Adwokaci || Adwokat Gliwice || Rozwód || Stwierdzenie nieważności || Wznowienie postępowania || rozwód w pandemii || rozwód Śląsk || rozwód Gliwice || rozwód Zabrze || Adwokat rozwód